Bóle odcinka lędźwiowego kręgosłupa (bóle krzyża) występują u prawie każdej dorosłej osoby naszej cywilizacji. Nie zawsze muszą być one spowodowane poważną chorobą. Najczęściej ich przyczyną jest niewydolność mięśni brzucha i niewydolność mięśniowo-wiązadłowa okolic kręgosłupa.

Bóle kręgosłupa w odcinku lędźwiowym są zespołem objawów o różnej przyczynie  W zróżnicowaniu tych dolegliwości należy mieć na uwadze:

• dyskopatie
• zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
• zespoły bólowe na tle wad rozwojowych kręgosłupa
• zmiany pourazowe
• różne procesy chorobowe struktur kostnych
• zmiany chorobowe układu nerwowego
• zespoły bólowe czynnościowe, psychogenne

Bóle krzyża towarzyszyć mogą też wielu chorobom nie związanym bezpośrednio z kręgosłupem. Często choroby stawu biodrowego, układu moczowego, narządu rodnego i innych narządów jamy brzusznej manifestują się bólami okolicy lędźwiowej.

 Czynniki usposabiające do występowania bólów krzyża:

• nadmierne i długotrwałe przeciążenie kręgosłupa wynikające z nadwagi
• nieprawidłowej pozycji przy siedzeniu lub leżeniu,
• długotrwałej jeździe samochodem, nieprawidłowego podnoszenia przedmiotów
• „fotelowy” tryb życia (bierność ruchowa)
• starzenie się organizmu („zużycie tkankowe”)
• urazy okolicy lędźwiowej

Leczenie i profilaktyka bólów krzyża  Skuteczność leczenia bólów krzyża zależy od precyzyjnej diagnozy, polegającej na stwierdzeniu, która struktura wywołuje ból, jak również na właściwym rozpoznaniu rodzaju zaburzenia. Leczenie bólów kręgosłupa jest trudne i musi być kompleksowe.  Kompleksowość postępowania leczniczego wynika z istoty choroby i powikłań, jakie jej towarzyszą. Zdecydowana większość przypadków dolegliwości bólowych kręgosłupa kwalifikuje się do właściwego postępowania zachowawczego.

Leczenie zachowawcze polega na:

• właściwym ułożeniu spoczynkowym
• stosowaniu leków przeciwzapalnych (zwykle niesteroidowych) i przeciwbólowych, leków rozluźniających układ mięśniowy, czasami preparatów uspokajających
• po wyciszeniu ostrych objawów bólowych, stosowanie fizykoterapii (z użyciem urządzeń dostarczających energii cieplnej, prądów interferencyjnych, pola magnetycznego, ultradźwięków i in.)
• stosowaniu właściwej kinezyterapii, czyli ćwiczeń leczniczych
• nauce ćwiczeń
• nauce poprawnego wykonywania czynności dnia codziennego zarówno w pracy, jak i w domu

Sposoby układania osób z bólami kręgosłupa w odcinku lędźwiowym.

Schemat właściwego wstawania z łóżka w zespołach bólowych kręgosłupa.

Leczenie ruchem, czyli kinezyterapia jest istotną składową leczenia i profilaktyki bólów krzyża  Jednym z elementów prawidłowej kinezyterapii jest dobór właściwych pozycji wyjściowych ćwiczeń. Ogólnie zabiegi ruchowe realizowane są z pozycji odpowiedniego leżenia na plecach, leżenia na boku lub klęku podpartego. Pozycje te zilustrowane są na przykładowych schematach ćwiczeń.  Wykonywane ćwiczenia nie mogą wywoływać bólu, a ich intensywność powinna być dostosowana do wydolności ćwiczącego.  Przykładowe ćwiczenia należy wykonywać spokojnie w równym tempie, zachowując rytmiczny, równomierny oddech. Czas wykonywania ćwiczeń wynosi około 20 minut. Dążymy do tego, by każde ćwiczenia powtarzać 10 razy. Pomieszczenie, w którym wykonujemy ćwiczenie powinno być czyste (bez kurzu), wywietrzone (latem, przy otwartym oknie). Ćwiczenia wykonywane są na materacu, z dala od mebli i sprzętu domowego.  Zachowujmy bezpieczeństwo i higienę ćwiczeń!

Ćwiczenia w ułożeniu na plecach

	Pozycja wyjściowa ćwiczeń w ułożeniu na plecach.
	Ćwiczenie wzmacniające skośne mięśnie brzucha. Ręce ułożone na karku. Naprzemiennie – prawy łokieć sięga lewego kolana, a lewy łokieć prawego kolana.
	Rozciąganie mięśni kulszowo-goleniowych. Ręce ułożone wzdłuż tułowia. Lewa noga zgięta w kolanie, prawą prostujemy unosząc do góry; stopa tej nogi zgięta maksymalnie grzbietowo. Wytrzymać kilka sekund. To samo wykonujemy dla strony przeciwnej, pamiętając, źe druga noga musi być zgięta w kolanie.
	Rozciąganie mięśni grzbietu i kulszowo-goleniowych. Kończyna górna prawa wyciągnięta za głowę, a noga lewa maksymalnie prostowana, przy zgięciu grzbietowym stopy. Noga przeciwna zgięta w kolanie. Wytrzymać kilka sekund. Ćwiczenie wykonujemy naprzemiennie.

Ćwiczenia w klęku podpartym

	Pozycja wyjściowa – klęk podparty.
	Ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i pośladkowe. Podparcie na lewej ręce i prawej nodze. Równocześnie unosimy prawą rękę i lewą nogę napinając pośladki i starając się maksymalnie kończyny te wyprostować. Wytrzymać kilka sekund. To samo dla strony przeciwnej.
	Ćwiczenia wzmacniające mięśnie skośne brzucha z rozciąganiem mięśni grzbietu. Plecy w pozycji „kociego grzbietu”. Naprzemiennie przyciągamy zgięte kolano do przeciwnej strony klatki piersiowej.
	Rozciąganie mięśni grzbietu. Polega na wykonywaniu przysiadów naprzemiennie na jedną z pięt przy zachowaniu podparcia na kończynach górnych (nie przesuwamy dłoni na materacu).

Ćwiczenia w ułożeniu na boku

	Pozycja wyjściowa ułożenia „na boku”.
	Ćwiczenie wzmacniające mięśnie brzucha. W ułożeniu tym staramy się zgięte kończyny maksymalnie zbliżyć kolanami do klatki piersiowej, pamiętając, by kończyny były lekko uniesione nad materacem. Stopy maksymalnie zgięte podeszwowo.
	Ćwiczenia wzmacniające mięśnie: brzucha, odwodzące biodra, pośladkowe. Kończynę dolną odwodzimy maksymalnie, prostując w kolanie i stopie.

Ćwiczenia dodatkowe na odcinek lędźwiowy

	Wciągnięcie mięśni brzucha – napięcie 5-7 sekund, rozluźnienie 3-5 sekund. Ćwiczenie wykonać 5x		Ściągnięcie mięśni pośladkowych – napięcie 5-7 sekund, rozluźnienie 3-5 sekund. Ćwiczenie wykonać 5x
	Krążenia biodrami w prawo i w lewo. Ćwiczenia wykonać po 5x w każdą stronę		Wypchnięcie bioder w lewo – powrót do pozycji wyjściowej, wypchnięcie bioder w prawo – powrót do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie powtórzyć 5x na każdą stronę

Uzupełnieniem powyższych ćwiczeń powino być pływanie co najmniej raz w tygodniu na basenie. Najlepszym sposobem pływania jest styl grzbietowy.  

Profilaktyka dolegliwości bólowych i dysfunkcji kręgosłupa. Należy zwracać uwagę na utrzymanie prawidłowej postawy w czasie pracy i wypoczynku. Jednym z istotnych działań jest kontrolowanie postawy oraz ułożenia kręgosłupa w czasie ruchów w sposób pozwalający mu na omijanie dyskomfortu spowodowanego bólem i wykonywanie ruchów w maksymalnie prawidłowym zakresie.  Gimnastykę leczniczą i profilaktyczną powinno się wzbogacać ćwiczeniami wykonywanymi w każdych warunkach, nawet w biurze, podczas pracy.

Najprostsze elementy takiej gimnastyki to: 

• przeciąganie się
• nadmierny wyprost pleców realizowany co kilka godzin w czasie pracy (np. założenie obu rąk na kark i wykonywanie rzeprostu kręgosłupa piersiowego poprzez wciąganie łopatek)
• napinanie mięśni brzucha (nawet w pozycji siedzącej)
• wykonywanie ruchów kolistych tułowiem
• unoszenie obu rąk do góry, wykonanie kilku przysiadów z zachowaniem właściwych krzywizn kręgosłupa
• stawanie przy ścianie tyłem, przylegając do niej piętami, pośladkami, plecami i głową

Doświadczenia własne oraz obserwacje wielu autorów wykazują, że pozycje niebezpieczne dla kręgosłupa to ruchy zgięcia i wyprostu połączone z rotacjami tułowia. Aby ograniczyć wystąpienie dolegliwości bólowych, należy zredukować do minimum aktywność ruchową wymagającą takich ruchów. Wszystkim ruchom powinno towarzyszyć utrzymywanie możliwie poprawnych krzywizn kręgosłupa.